Izabela Czajka Stachowicz "Ocalił mnie kowal"

Ta książka jest tak szczera i intymna, jak to tylko możliwe. Pokazuje heroiczną walkę o przeżycie i przeogromną wolę życia autorki. Znakomicie obrazuje też wojenną rzeczywistość i Holokaust; w tym ludzkim, bardzo osobistym wymiarze. Nie da się tej książki czytać "na chłodno", bo aż kipi od emocji. Co istotne - mimo dramatycznych przeżyć, tych pozytywnych emocji jest tu znacznie więcej, niż negatywnych. I to jest właśnie cała Czajka!

To jedna z pierwszych powojennych książek słynnej gwiazdy warszawskich i paryskich salonów okresu międzywojnia. I chyba najbardziej poruszająca i wzruszająca, choć niepozbawiona humoru i uroku, które autorka ma po prostu we krwi.

"Ocalił mnie kowal" to historia najtrudniejszego momentu życia pisarki; ucieczki z warszawskiego, a następnie otwockiego getta. Okoliczności, które temu towarzyszyły były tak dramatyczne, że wydaje się cudem, iż przeżyła. Ale ten "cud" to przede wszystkim ludzie, których bohaterka spotkała na swojej drodze. Pierwszym i najważniejszym "cudem" była Danusia, córka kowala, która postanowiła przygarnąć młodą Żydówkę i uratować ją od pewnej śmierci. Ryzykując przy tym życie swoje i swoich najbliższych. Rodzina kowala "podarowała" Izabeli nowe życie; kobieta dostała dokumenty na nazwisko ich kuzynki Stefanii Czajki i znalazła schronienie w ich domu na wsi pod Otwockiem. Właściwe to znalazła tam prawdziwy dom, bo rodzina Kowalków traktowała ją jak "swoją".

Danusia okazała się nie tylko wybawczynią Czajki, ale też jej przyjaciółką i towarzyszką kolejnych dramatycznych ucieczek przed Niemcami. Była jej "łączniczką" z mężem Jerzym, który ostatecznie zginął w obozie zagłady, chroniła ją przed wścibskimi sąsiadami, organizowała jedzenie, nocleg, dbała o bezpieczeństwo. Jej oddanie, odwaga, poświęcenie pokazują tę najlepszą stronę Polaków w obliczu Holokaustu; a może po prostu w obliczu okrucieństwa, niesprawiedliwości, zbrodni. W książce znajdziemy także przykłady przeciwnej postawy; chciwości, podłości, małości. Ale Czajka nie poświęca im wiele miejsca i patrzy na nie bardziej ze smutkiem niż złością; jakby do końca nie rozumiała, skąd w ludziach tyle zła. Albo po prostu nie chciała pielęgnować w sobie nienawiści.

Chociaż Czajka pisze o dramatycznej walce o przeżycie, to więcej w jej opowieści nadziei, wiary, pozytywnego nastawienia, niż negatywnych emocji. I oczywiście - jak na Czajkę przystało - nie brakuje humoru, którym stara się ratować każdą sytuację. Choć to czasami śmiech przy łzy.

Wielka wola życia, wiara w ludzi, wewnętrzna siła... Czy to ocaliło Czajkę przed śmiercią? Trzeba przeczytać tę książkę, żeby spróbować odpowiedzieć sobie na te pytania. I na kilka innych, nie mniej ważnych. Polecam, bo to znakomita lektura, tyleż o wojnie, co po prostu o życiu. I o prawdziwym człowieczeństwie.

Izabela Czajka Stachowicz "Ocalił mnie kowal", Wydawnictwo W.A.B., 2013 rok